วานิลลา ปลูกในประเทศไทยได้จริงไหม : เทคนิคและวิธีการ เกษตรอินทรีย์แบบพอเพียง

วานิลลา กล้วยไม้ชนิดหนึ่งที่เป็นที่ชื่นชอบของหลายคน และฮิตใช้กับผลิตภัณฑ์ขนมและนมเนยชั้นนำเลือกใช้เป็นส่วนผสมและแต่งกลิ่น

หลายคนคงเข้าใจว่า วานิลลา เป็นแค่ผงที่ปรุงแต่งกลิ่นและตั้งชื่อให้ว่า วานิลลา ขึ้นมา แต่จริงแล้ววานิลลา ก็คือต้นไม้ชนิดหนึ่งในวงศ์กล้วยไม้ (Orchidaceae) ซึ่งเป็นพืชเถาเลื้อย มีถิ่นกำเนิดอยู่ที่ประเทศแม็กซิโก และประเทศแถบตะวันออกของอเมริกากลาง มีลักษณะลำต้นอวบ ๆ สีเขียว มีใบเดี่ยวเป็นรูปทรงใบหอก เวลาออกดอกจะออกเป็นช่อที่ปลายกิ่งและซอกใบ ดอกของต้นวานิลลาจะเป็นสีเหลืองแกมเขียว มีกลิ่นหอมอ่อน ๆ

เมื่อมีการนำไปปลูกในหลายประเทศจึงกลายเป็นพืชเศรษฐกิจของประเทศอื่นด้วย วานิลลาเป็นพืชเครื่องเทศที่มีมูลค่าทางเศรษฐกิจสูงเป็นอันดับสองในตลาดโลก โดยผลผลิตของวานิลลาคือ ฝักที่บ่มแล้วและมีการสร้างสารที่ให้กลิ่นที่เรียกว่า วานิลลิน (Vanillin) และมีการนำสารนี้มาใช้ประโยชน์ ซึ่งวานิลลามี 50 สายพันธุ์ แต่มีเพียง 3 ชนิดที่มีสารวานิลลิน

จุดเด่นของต้นวานิลลาไม่ได้อยู่ที่ดอก หากแต่เป็นผลฝักวานิลลาต่างหากที่ถูกนิยมนำมาใช้ทำเป็นกลิ่นในขนม ของหวาน และเครื่องดื่มต่าง ๆ โดยแรกเริ่มของฝักวานิลลาจะเป็นสีเขียว พอเริ่มแก่จะค่อย ๆ เปลี่ยนเป็นสีเหลือง จนเมื่อฝักสุกเต็มที่แล้วจะกลายเป็นสีน้ำตาลเข้ม ที่มีกลิ่นหอมหวานชวนดม แต่กว่าฝักวานิลลาจะให้กลิ่นที่หอมนั้น ต้องรอให้ฝักวานิลลาสุกเต็มที่ก่อน

ซึ่งต้องรอยาวเกือบปีกันเลยทีเดียว แต่เพื่อให้ได้กลิ่นที่หอมหวานนี้ทำให้ใครหลายคนยอมทนรอ และใช้เวลาศึกษาถึงประโยชน์ของต้นวานิลลาไปด้วยว่ามีประโยชน์อย่างไรและสามารถนำมาใช้ทำอะไรได้บ้าง

ประโยชน์ของต้นวานิลลา

ต้นวานิลลาไม่ได้มีดีแค่กลิ่น แต่ยังมีประโยชน์อีกมากมายที่เราไม่เคยรู้มาก่อน ตัวอย่างเช่น กลิ่นหวานของฝักวานิลลาสามารถให้ความรู้สึกสงบนิ่ง และลดความกังวลได้เป็นอย่างดี ทางจิตวิทยาจะใช้กลิ่นวานิลลาในการบำบัดคนไข้ที่เผชิญกับโรคเครียดหรือกำลังวิตกกังวลอย่างหนัก เพื่อให้คนไข้ได้เกิดความรู้สึกผ่อนคลายจากความเครียดเหล่านั้นได้อย่างไม่รู้ตัว สำหรับคนที่ระบบลำไส้ไม่ค่อยดี การดื่มนมวานิลลาอุ่นสักแก้ว จะช่วยบรรเทาอาการท้องไส้ปั่นป่วนได้โดยไม่ต้องพึ่งยาเลย

หรือใครที่กำลังลดน้ำหนัก การหาเครื่องดื่มหรืออาหารที่มีส่วนผสมของวานิลลา จะช่วยให้อิ่มท้องและอยู่ท้องได้ทั้งวัน สรุปได้เลยว่าต้นวานิลลาไม่ใช่แค่ต้นไม้ธรรมดาทั่วไป เพราะคุณจะได้ทั้งกลิ่นที่หอมพร้อมกับประโยชน์ที่แฝงอยู่ในตัวของมัน

การนำวานิลลามาใส่ในอาหาร

พูดถึงประโยชน์ของต้นวานิลลากันไปแล้ว คราวนี้มาดูประโยชน์ของวานิลลาที่ถูกนำมาเป็นส่วนผสมในเครื่องดื่มอย่างเช่น นม ที่แบรนด์นิยมอย่าง Bear Brand หรือที่บ้านเราเรียกกันว่า นมตราหมี โดยทางแบรนด์ได้มองทะลุถึงประโยชน์ของกลิ่นและเมล็ดของฝักวานิลลาที่จะนำมาใช้เป็นส่วนผสมในผลิตภัณฑ์

ซึ่งผลิตภัณฑ์ Bear Brand เป็นผลิตภัณฑ์นมชื่อดังในแถบเอเชีย ชาวฟิลิปปินส์ อินโดนีเซีย และชาวไทยนิยมดื่มกันยาวนานหลายศตววรษ เช่น Bear Brand Fortified Powdered Milk Drink ซึ่งเป็นนมที่ขายดิบขายดีมากในประเทศฟิลิปปินส์ โดยทางแบรนด์เห็นว่าการนำวานิลลามาเป็นส่วนผสมในนมจะช่วยเสริมสร้างกระบวนการต่อต้านอนุมูลอิสระ เสริมวิตามินบี 6 ธาตุเหล็ก และมีส่วนช่วยสร้างสารที่จำเป็นในการทำงานของระบบประสาทและสมอง

ด้วยรสชาติที่ถูกใจในวงกว้างของชาวฟิลิปปินส์แล้ว จึงทำให้ Bear Brand ที่มีวานิลลาเป็นส่วนผสม ถูกนำมาใช้เป็นกลิ่นและรสชาติปรุงแต่งในขนมหรือของหวานต่าง ๆ เพื่อเพิ่มรสชาติความอร่อยที่มากกว่าเดิม

แหล่งปลูกต้นวานิลลา

การปลูกต้นวานิลลาไม่ใช่เรื่องง่าย และไม่ใช่ทุกประเทศที่จะปลูกต้นวานิลลาได้ เพราะต้นวานิลลาจะเจริญได้ดีในป่าเขตร้อนชื้น ปลูกได้ในพื้นที่ที่มีความสูงไม่เกิน 600 เมตรจากระดับน้ำทะเล และน้ำไม่ท่วมถึง ต้องมีฝนตกสม่ำเสมอตลอดปี มีหน้าแล้งประมาณ 2 เดือนต่อปี ดังนั้นภูมิศาสตร์ในประเทศฟิลิปปินส์จึงเป็นอีกแหล่งที่สามารถปลูกต้นวานิลลาได้ดี เพราะเป็นพื้นที่เขตร้อนและดินมีสภาพที่ดูดซับน้ำได้ง่าย ด้วยสภาพแวดล้อมที่สมบูรณ์เหมาะสำหรับการปลูกต้นวานิลลา จึงทำให้ประเทศฟิลิปปินส์มีต้นและเมล็ดวานิลลาที่สมบูรณ์และมีคุณภาพ อีกทั้งยังกลายเป็นประเทศผู้ส่งออกวานิลลารายใหญ่ของโลก

วานิลลามีมากกว่า 50 ชนิดและมีเพียง 3 ชนิดที่มีสารวานิลลิน ได้แก่

Vanilla planifolia Andrew. (Vanilla fragrans Salibs)
Vanilla pompona Shiede.
Vanilla tahitensis J. W. Moore.

ในประเทศไทยมีการปลูกวานิลลาที่ไหนบ้าง

ปัจจุบันวานิลลามีแหล่งผลิตที่สำคัญอยู่ที่ประเทศมาดากัสกา อินโดนีเซีย เม็กซิโก และฟิลิปปินส์ อย่างไรก็ตามผลผลิตที่ได้ยังไม่เพียงพอกับความต้องการของตลาด ปัจจุบันมีหน่วยงานในประเทศไทย อาทิ มูลนิธิโครงการหลวง ได้ทำการศึกษาวิจัยและปลูกทดสอบตามสถานีวิจัยต่างๆ เพื่อจะพัฒนาและส่งเสริมการปลูกให้เป็นพืชเศรษฐกิจอีกชนิดหนึ่งในประเทศ

รู้หรือไม่ว่า วานิลลาที่เป็นผลิตภัณฑ์แท้จากธรรมชาติมีราคาแพงมาก เพราะอายุที่ต้องเก็บไว้นานเพื่อให้ได้คุณภาพ ทำให้การผลิตไม่ทันต่อการบริโภค ดังนั้น ในผลิตภัณฑ์หลายอย่าง อาจมีการทำกลิ่นเลียนแบบธรรมชาติ ซึ่งไม่ใช่ได้มาจากผลิตภัณฑ์จากธรรมชาติจริง

วิธีการปลูกและดูแลต้นวานิลลา

สำหรับใครที่อยากลองปลูกต้นวานิลลา หรืออยากสร้างอาชีพจากต้นวานิลลาก็ทำได้ ไม่ใช่เรื่องที่ยากเกินความสามารถเลย เพียงแต่ต้องหมั่นใส่ใจทุกขั้นตอนการดูแลเท่านั้นเอง วิธีดูแลก็ไม่ยากให้ทำดังนี้

วานิลลาจะออกรากเฉพาะตรงข้อที่สัมผัสกับกาบมะพร้าวภายในระยะเวลา 1 เดือน หากพบต้นพันธุ์สามารถใช้กาบมะพร้าวหุ้มเพื่อขยายพันธุ์ได้โดยตรง (คล้ายกล้วยไม้)และวัสดุปลูกก็จะเป็นกาบมะพร้าว โดยให้รากยึดติดกับกาบมะพร้าว เพื่อให้เจริญเติบโตเกาะไต่ขึ้นไปกับเสาหรือต้นไม้ชนิดอื่นที่ไม่มียาง ไม่ควรปลูกลงดินเพราะจะทำให้เชื้อโรคจากดินเข้าไปในยอด ส่วนการให้น้ำ ควรมีการรดน้ำต้นวานิลลาในช่วงที่ปลูกใหม่ 1 เดือนแรกให้รด 2 ครั้งเช้า-เย็น หลังจากนั้นรดเพียงวันละครั้งก็เพียงพอ และดูแลจัดการเหมือนต้นกล้วยไม้ทั่วไป ทั้งในเรื่องของการพ่นปุ๋ยและยาป้องกันเชื้อโรค

วานิลลานั้นไม่ชอบน้ำขัง รากไม่ชอบวัสดุอุ้มน้ำจนแฉะเหมือนน้ำท่วมขัง ธรรมชาติชอบอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ร้อนชื้น จะทำให้วานิลลาเติบโตได้ดีมาก วานิลลาจะออกดอกเมื่ออายุประมาณ 3 ปีหลังการปลูก และจะให้ดอกเต็มที่เมื่ออายุได้ 7 ถึง 8 ปี ดอกวานิลลาออกเป็นช่อตามซอกใบ ช่อละประมาณ 6 ถึง 15 ดอก และจะบานจากโคนถึงปลายช่อครั้งละ 1 ถึง 3 ดอก ออกดอกปีละ 1 ครั้งในเดือนพฤศจิกายน และจะบานในเดือนกุมภาพันธ์ ช่วงเวลา 8:00 น. ถึง 10:00 น. เป็นช่วงเวลาที่เหมาะกับการผสมเกสรมากที่สุด เนื่องจากดอกจะบานเต็มที่และทำได้โดยการเขี่ยเกสรตัวผู้ให้ติดเข้าไปในช่องของเกสรเพศเมียเหมือนกับการผสมกล้วยไม้ทั่วไป

การตัดฝักและเก็บเกี่ยวนั้น โดยปกติหลังการผสมเกสรและติดฝักแล้ว ทิ้งระยะประมาณ 7 ถึง 9 เดือน สามารถเก็บฝักได้ หรือถ้าอากาศเย็น อาจต้องรอนานถึง 12 เดือน วิธีเก็บก็ใช้กรรไกรตัดกิ่ง ตัดเฉพาะฝักที่เริ่มเปลี่ยนจากสีเขียวเป็นสีเหลืองที่บริเวณปลายฝัก แล้วนำมาบ่มอีก 8-9 เดือนให้ฝักสุกงอมจนได้ที่

ข้อแนะนำสำหรับการปลูกวานิลลาให้ได้ผลดี

รดน้ำต้นไม้เป็นประจำเพื่อรักษาระดับความชื้นของพื้น
ให้ปุ๋ยโดยใช้ปุ๋ยหมักหรือปุ๋ยคอกผสมกับยูเรียเป็นประจำ
กำจัดวัชพืชที่เสี่ยงต่อจากเจริญเติบโตของต้นวานิลลา
ต้นวานิลลาเป็นพืชเถาวัลย์ที่ต้องอาศัยพืชอื่นมารองรับ ต้องเลือกพืชที่เป็นต้นสนับสนุนให้ต้นวานิลลาได้เจริญเติบโตได้ดี
ปลูกต้นวานิลลาเหมือนกับกล้วยไม้ที่อาศัยพืชอื่นยึดเกาะ

ลักษณะโดยทั่วไปของวานิลลา

ลำต้น เป็นเถาเลื้อย สีเขียว ยาว อวบน้ำ เถาพันไปบนต้นไม้ โดยใช้รากเป็นอวัยวะยึดเกาะ
ใบ มีลักษณะแบน หนา สีเขียวเข้ม เป็นเงามัน อวบน้ำ ก้านใบสั้น
ราก เป็นรากอากาศ มีสีขาว หรือสีขาวแกมเขียว ค่อนข้างยาว จะเกิดบริเวณข้อ ตรงข้ามกับใบ
ตาดอก เกิดขึ้นตรงซอกใบ มีสีเขียว หนึ่งเถามีได้หลายช่อดอก หนึ่งช่อดอกมีจำนวน 5-16 ดอกและจะมีดอกบานเพียง 1-2 ดอกต่อวัน
ดอก มีสีเหลืองปนเขียว หนึ่งดอกประกอบด้วย กลีบเลี้ยง 3 กลีบ กลีบดอก 3 กลีบ โดยกลีบดอก หนึ่งกลีบมีการพัฒนารูปเป็นปากแตร การผสมเกสรต้องอาศัยแมลง หรือ การช่วยผสม ดอกจะบานตอนเช้าและหุบตอนบ่าย ถ้าดอกไม่ได้รับการผสมก็จะร่วงไปในวันรุ่งขึ้น
ฝัก มีลักษณะคล้ายทรงกระบอก สีเขียว เมื่อแก่ฝักจะเปลี่ยนเป็นสีเหลืองแกมน้ำตาล มีกลิ่นเล็กน้อย ระยะเวลาตั้งแต่ผสมเกสรจนถึงฝักแก่ใช้เวลาประมาณ 8-9 เดือน จำนวนฝักต่อช่อขึ้นอยู่กับจำนวนดอกที่ผสมติด