ข้าวสังข์หยด การปลูกและเพิ่มมูลค่า

เป็นข้าว GI อีกชนิดหนึ่งที่น่าจับตามองในยุคนี้ เพราะปัจจุบันกระทรวงพาณิชย์เตรียมดันเป็นข้าว GI ในอีกหลายประเทศ

หากเอ่ยถึงข้าวไทย คนทั่วโลกนี้อาจคุ้นหูกับชื่อ ข้าวหอมมะลิ และข้าวเหนียวบางชนิด แต่ใครจะรู้ว่า เมล็ดข้าวสารสีแดง ๆ ที่มีกลิ่นหอมเฉพาะตัว และมีพื้นที่ปลูกที่จำกัด เพื่อจะได้คุณภาพที่ดี ตรงตามคุณลักษณะของข้าว GI น้อยคนนักจะรู้จักชื่อสายพันธุ์ ข้าวสังข์หยด นี้ แต่มันคือหนึ่งในตำนาน ที่มีประวัติอันแสนภาคภูมิของคนไทย ไม่แพ้ข้าวหอมมะลิ หรือข้าวชนิดอื่น ๆ เลย

ปัจจุบันมีข้าว GI ที่ได้รับการขึ้นทะเบียนในต่างประเทศ 2 รายการ และสินค้า GI อื่น ๆ อีก 6 รายการ และครอบคลุมกว่า 30 ประเทศ

ข้าวไทย ที่ขึ้นทะเบียน GI ในต่างประเทศ 2 รายการ ได้แก่ ข้าวหอมมะลิทุ่งกุลาร้องไห้ ในสหภาพยุโรป จีน มาเลเซีย และอินโดนีเซีย และ ข้าวสังข์หยดเมืองพัทลุง ในสหภาพยุโรป มาเลเซีย และอินโดนีเซีย

สินค้า GI อื่น ๆ ที่ขึ้นทะเบียนในต่างประเทศ 6 รายการ ได้แก่

กาแฟดอยช้าง ในสหภาพยุโรป และญี่ปุ่น, กาแฟดอยตุง ในสหภาพยุโรป ญี่ปุ่น และกัมพูชา, เส้นไหมไทยพื้นบ้านอีสาน ในเวียดนาม, ผ้าไหมยกดอกลำพูน ในอินเดีย และอินโดนีเซีย, มะขามหวานเพชรบูรณ์ ในจีน และเวียดนาม และ, ลำไยอบแห้งเนื้อสีทองลำพูน ในเวียดนาม

ส่วน ส้มโอทับทิมสยามปากพนัง เป็นสินค้าที่อยู่ระหว่างการพิจารณาขึ้นทะเบียนในมาเลเซีย

สายพันธุ์ข้าวสังข์หยด

ข้าวสังข์หยดพัทลุง

หนึ่งในสายพันธุ์ข้าวไทยพื้นเมืองที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่หาเทียบไม่ได้ และได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ซึ่งในขณะนั้น พระองค์ท่านทรงมีพระราชดำริ (พ.ศ. 2543) ให้โครงการฟาร์มตัวอย่าง ณ ศูนย์วิจัยข้าวพัทลุง ตามพระราชดำริฯ จังหวัดพัทลุง  ได้ดำเนินการปลูกข้าวพันธุ์สังข์หยด ในพื้นที่แปลงนาของศูนย์วิจัย

ต่อมาเมื่อวันที่ 24 กันยายน 2546 หรือ 3 ปีให้หลัง สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ได้เสด็จกลับไปยังฟาร์มตัวอย่างอีกครั้ง

ครั้งนั้นเอง ทางศูนย์วิจัยข้าวพัทลุง ก็ได้ถวายเครื่องเสวยเป็น ข้าวสังข์หยด ซึ่งพระองค์เองก็ได้ทรงนำมาเสวย และทรงรับสั่งว่า อร่อยนัก และทรงโปรดให้นำพันธุ์ข้าวสังข์หยด กลับมาปลูกใหม่ เพื่อเผยแพร่และรักษาพันธุ์ข้าวเอาไว้

ต่อมาไม่นาน ในวโรกาสเฉลิมพระชนมพรรษา 72 พรรษา สมเด็จฯ ก็ทรงโปรดให้นำเมล็ดพันธุ์ข้าวสังข์หยด ไปเผยแพร่กับประชาชนที่ศูนย์การประชุมแห่งชาติสิริกิติ์ และเผยแพร่จำหน่ายภายในงานผลิตภัณฑ์ศิลปาชีพ จากนั้น พันธุ์ข้าวชนิดนี้ ก็ได้ขยายพื้นที่ปลูกไปทั่วประเทศจับจากครั้งนั้นเอง

เมื่อวันที่ 23 มิถุนายน 2549 ข้าวสังข์หยดพัทลุงยังได้รับคำประกาศรับรองให้เป็น “สินค้าบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์” หรือข้าวจีไอ (GI) ตามพระราชบัญญัติคุ้มครองสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ พ.ศ.2546 โดยใช้ชื่อว่า “ข้าวสังข์หยดเมืองพัทลุง” นับเป็นข้าวจีไอพันธุ์แรกของประเทศไทยซึ่งชาวนาพัทลุงต่างภูมิใจอย่างยิ่งที่ได้รักษามรดกภูมิปัญญาของบรรพบุรุษไว้ได้จนถึงวันนี้ และได้รับการคุ้มครองสิทธิให้แก่ชุมชนผู้ผลิตข้าวสังข์หยดในจังหวัดพัทลุงอีกด้วย

ข้าวสังข์หยดพัทลุง เป็นข้าวนาสวนที่มีคุณภาพดีมาก สามารถต้านทานต่อโรคและแมลงศัตรูพืชหลายชนิด อีกทั้งสามารถปรับตัวให้เข้ากับสิ่งแวดล้อมได้ดี และที่สำคัญเมื่อหุงสุกแล้ว จะมีความอ่อนนุ่ม และหอมอร่อย ทั้งตอนสุกใหม่ ๆ และหุงทิ้งไว้นานแล้ว เนื้อข้าวมีความอ่อนนุ่ม ไม่เหนียวมาก ทำให้ย่อยง่าย เหมาะกับผู้สูงอายุ และผู้ที่ไม่ใช้แรงงานหนัก อีกทั้งข้าวกล้องสังข์หยด ยังเป็นข้าวที่มีสารอาหารครบถ้วนมากกว่าข้าวกล้องชนิดอื่น

ปัจจุบันกระแสความนิยมของผู้บริโภค ได้ให้ความสำคัญกับอาหารสุขภาพปลอดภัยจากสารพิษ จึงทำให้มีการผลิตอาหารเพื่อสุขภาพออกสู่ตลาดกันมากขึ้น ข้าวสังข์หยด จึงเป็นหนึ่งในสินค้าที่ได้รับความนิยมจากผู้บริโภคอย่างกว้างขวางมากขึ้นตามลำดับในปัจจุบัน

ข้าวสังข์หยดกระบี่

มีการนำสายพันธุ์ข้าวสังข์หยดพัทลุง ไปปลูกและพัฒนาต่อในพื้นที่น้ำเค็ม โดยกลุ่มชาวนาคลองประสงค์ ประมาณปี 2545 มีสมาชิกเริ่มแรก 40 คน โดยพันธุ์ข้าวที่เกษตรกรปลูกอยู่คือ ข้าวพันธุ์สังข์หยดพัทลุงที่ผสมกับพันธุ์พื้นเมือง ลักษณะข้าวจะแข็ง และเป็นที่ชื่นชอบของคนภาคใต้ และนิยมรับประทานกันมาก แต่เป็นพันธุ์ที่ให้ผลผลิตไม่สูงมาก

สถานที่เพาะปลูกคือ บ้านเกาะกลาง ตำบลคลองประสงค์ อำเภอเมือง จังหวัดกระบี่ เป็นหมู่บ้านที่ตั้งอยู่บนเกาะกลางทะเลที่อยู่ในตัวเมือง มีพื้นที่บางแห่งเพาะปลูกข้าวได้ดี ชาวบ้านสามารถปลูกข้าวในพื้นที่นาที่ถูกทิ้งร้างได้เป็นบางส่วน

คุณค่าทางโภชนาการของข้าวสังข์หยด

ข้าวสังข์หยด มีคุณค่าทางอาหารสูงกว่าข้าวพันธุ์อื่น มีกากใยอาหารสูง มีประโยชน์ในการชะลอความแก่ นอกจากนี้ ยังมีโปรตีน ธาตุเหล็ก และฟอสฟอรัสสูงมาก มีประโยชน์ในการบำรุงโลหิต บำรุงร่างกายให้แข็งแรง และป้องกันโรคความจำเสื่อม และยังมีสารแอนตี้ออกซิแดนซ์ พวก oryzanol และมี Gamma Amino Butyric Acid (GABA) ช่วยลดอัตราเสี่ยงของการเป็นมะเร็ง

เทียบปริมาณ ข้าวสังข์หยด ต่อน้ำหนัก 100 กรัม จะให้สารอาหารดังนี้

ลักษณะเด่นของข้าวสังข์หยด

ข้าวสังข์หยดเป็นข้าวเจ้าประเภทไวต่อช่วงแสง จึงปลูกได้เฉพาะข้าวนาปี โดยช่วงเวลาปลูกจนถึงเก็บเกี่ยวประมาณเดือนสิงหาคม ถึง เดือนกุมภาพันธ์ ของทุกปี

คุณลักษณะของข้าวสารสังข์หยด จะมีเมล็ดเล็ก เรียว ท้ายงอน เยื่อหุ้มเมล็ดมีสีแดงถึงแดงเข้ม เมื่อหุงสุกแล้วเมล็ดข้าวจะนุ่ม และจับตัวกันคล้ายข้าวเหนียว วิธีการหุง ให้ซาวข้าวเบา ๆ โดยใช้เวลาให้น้อยที่สุดเพียงครั้งเดียว เพื่อไม่ให้สูญเสียคุณค่าของข้าว เติมน้ำให้ท่วมข้าว สูง 1 ข้อนิ้ว เมื่อข้าวสุกทิ้งไว้ให้ข้าวระอุ ประมาณ 5-10 นาที หากต้องการให้ข้าวแข็งหรือนุ่ม สามารถลดปริมาณน้ำลง หรือเพิ่มน้ำได้ตามความชอบ

การส่งเสริมให้มีการปลูก ข้าวสังข์หยด ให้เป็นข้าวเศรษฐกิจของจังหวัดพัทลุง และในจังหวัดอื่น ๆ มีการริเริ่มดำเนินการแนะแนวทางมากขึ้นแล้วในปัจจุบัน เช่น การปลูกข้าวสังข์หยดอินทรีย์ ในพื้นที่ต่าง ๆ ที่สามารถเพิ่มคุณค่า และตรงกับความต้องของตลาดทั้งภายในและต่างประเทศ และด้วยคุณสมบัติดังที่กล่าวมาแล้ว ข้าวพันธุ์สังข์หยด จึงจัดอยู่ในระดับของตลาดข้าวคุณภาพ ชนิดดีพิเศษ นั่นเอง

การพิสูจน์อัตลักษณ์ของข้าวสังหยดพัทลุง ไม่ว่าจะเป็นการปลูก หรือการจำหน่าย ต้องยอมรับเงื่อนไขการตรวจรับรองการผลิต ว่าเป็นข้าวสังข์หยดเมืองพัทลุง และต้องปฏิบัติตามขั้นตอนการผลิต ตามระบบจัดการคุณภาพ (GAP ข้าว) โดยจะมีการบันทึกการปฏิบัติการทุกขั้นตอน ที่สำคัญจะต้องมีการตรวจประเมินรับรองแหล่งผลิตด้วยก่อนเสมอ จึงจะถือว่าผลผลิตที่ได้นั้นเป็น ข้าวสังข์หยดเมืองพัทลุง ของจริง

กระบวนการผลิตข้าวสังข์หยด จึงมีวิธีการ และขั้นตอนค่อนข้างยุ่งยาก ทำให้มีราคาค่อนข้างแพง แต่ก็เหมาะสมกับราคาและคุณภาพ และคาดว่า ผลตอบแทนด้านชื่อเสียงของสินค้าและรายได้ จะคุ้มค่าให้แก่เกษตรกรชาวพัทลุง ที่ต้องลงทุนลงแรงรักษาข้าวพันธุ์ไทยแท้ไว้ไม่ให้สูญพันธุ์ต่อไป

วิธีการปลูกข้าวสังข์หยด

เกษตรกรนิยมใช้วิธีการปลูกโดยการ หว่านสำรวย และหว่านน้ำตม ซึ่งพื้นที่ปลูกส่วนใหญ่ ประมาณร้อยละ 80 ของพื้นที่ปลูกทั้งหมด อยู่ในพื้นที่อำเภอเมืองพัทลุง ควนขนุน บางแก้ว ป่าบอน และปากพะยูน ใช้วิธีการหว่านปลูกทั้งหมด

ส่วนอีกประมาณร้อยละ 20 ในการปลูกนั้น จะใช้วิธีปักดำ ซึ่งดำเนินการในแปลงนา กระทงเล็ก ๆ ในพื้นที่ อำเภอกงหรา ตะโหมด และศรีบรรพต ส่วนใหญ่เกษตรกร จะปลูกไว้เพื่อการบริโภคในครัวเรือน

แหล่งจำหน่าย ข้าวสารสังข์หยดพัทลุง

• สหกรณ์กรการเกษตรแม่บ้านภักดีร่วมใจ จำกัด โดย นางสายสุนีย์ เกื้อแก้ว เลขที่ 209 ม.6 ต.ดอนประดู่ อ.ปากพะยูน จ.พัทลุง 08-1098-9686
• วิสากิจชุมชนบ้านเขากลาง โดย นายนัด อ่อนแก้ว เลขที่ 7 ม.13 ต.ปันเต อ.ควนขนุน จ.พัทลุง 08-7286-6446
• วิสาหกิจชุมชนกลุ่มข้าวซ้อมมือบ้านปาบ โดย นางพวงแข ดิจธนบุญญา เลขที่ 4 ม.7 ต.เขาเจียก อ.เมือง จ.พัทลุง 08-1963-5950
• ร้านธรรมชาติไรซ์ โดย นางบุษบง ธรรมชาติ เลขที่ 363 ม.13 ต.โคกสัก อ.เมือง จ.พัทลุง 08-1277-2966, 0-7469-5622

หากเกษตรกรทั่วไป ที่ต้องการนำสายพันธุ์ข้าวสังข์หยดไปปลูกนอกพื้นที่ ควรติดต่อและสอบถามเงื่อนไขการรับรองจากกลุ่มเกษตรกรปลูกข้าวสังข์หยด ในจังหวัดพัทลุงโดยเฉพาะ เพื่อจะได้พันธุ์ข้าวไทยแท้พื้นเมืองที่มีคุณภาพดีที่สุด

อ่านเนื้อหาภาษาอังกฤษที่ : Sang Yod Rice