การเพาะเห็ดนางฟ้าสร้างรายได้ : เทคนิคและวิธีการ เกษตรอินทรีย์แบบพอเพียง

การเพาะเห็ดนางฟ้า ให้ได้ผลผลิต จะมีระบบการผลิตที่แยกได้ 4 ขั้นตอน คือ การผลิตเชื้อวุ้น การทำหัวเชื้อเห็ด การผลิตเชื้อถุงหรือก้อนเชื้อ และนำเชื้อไปเพาะให้เกิดดอกเห็ด

เห็ดนางฟ้า หรือ เห็ดนางรมอินเดีย มีชื่อภาษาอังกฤษว่า Indian Oyster, Phoenix Mushroom, หรือ Lung Oyster เป็นเห็ดในตระกูลเห็ดนางรม พบเห็นครั้งแรกที่เมืองชัมมู ประเทศอินเดีย จึงได้ชื่อว่าเห็ดนางรมอินเดีย หลังจากนั้นก็ได้แพร่กระจายไปยังภูมิภาคต่าง ๆ

สำหรับในประเทศไทย กองวิจัยโรคพืช กรมวิชาการเกษตร ได้นำเชื้อเห็ดมาจาก American Type Culture Collection ในปี ค.ศ. 1977 เพื่อมาทำการทดลองเพาะ รวมไปถึง การนำเข้าเห็ดนางฟ้าจากประเทศภูฏาน เข้ามาด้วย ซึ่งสายพันธุ์หลังนี้ นิยมเพาะปลูกเพื่อการค้า

หัวข้อการเรียนรู้เกี่ยวกับการเพาะเห็ดนางฟ้า

ขั้นตอนที่ 1 การผลิตเชื้อวุ้น และเชื้อข้าวฟ่าง
ขั้นตอนที่ 2 การทำหัวเชื้อเห็ดนางฟ้า
ขั้นตอนที่ 3 การผลิตถุงเชื้อ ก้อนเชื้อเห็ด
ขั้นตอนที่ 4 การผลิตดอกเห็ด

หากคุณทำธุรกิจเกี่ยวกับอาหาร ต้องรู้จักก่อนว่าอาหารนั้นคืออะไร ทำอะไรได้บ้าง มีประโยชน์อย่างไร การเพาะเห็ดก็เช่นเดียวกัน ต้องเรียนรู้ว่า เห็ดชนิดนี้ สามารถนำมาประกอบอาหารได้กี่แบบ รับประทานแบบไหนถึงจะอร่อย

เพื่อตอบโจทย์ในการผลิต และอาจต้องเป็น คนกินเห็ด เก่ง ต้องปรุงอาหารจากเห็ด ได้หลากหลาย สามารถดึงรสชาติของวัตถุดิบออกมาได้ และทำให้อร่อยด้วย รวมไปถึง แนะนำผู้ซื้อเห็ดไปปรุงเอง ได้อย่างมั่นใจ หากทำเช่นนี้ได้ ก็พร้อมที่จะไปต่อ ในเรื่องของ การขายเห็ดเพื่อสร้างรายได้

การเพาะเห็ดนางฟ้า ขั้นตอนและวิธีการ

การเพาะให้เกิดเป็นดอกเห็ด สำหรับวิธีการเริ่มแรก ควรลงทุนชื้ออุปกรณ์สำหรับการทำเห็ด จะมีรายการที่ต้องใช้ ซึ่งจะมีอุปกรณ์มาก ในขั้นตอนที่ 1 – 3 เท่านั้น

ส่วนขั้นตอนที่ 4 (การผลิตดอกเห็ด) จะทำขนาดเล็ก หรือใหญ่ เท่าใดก็ได้ ตามทุนที่มี หรือจะดัดแปลงจากโรงเรือนอื่น ที่มีอยู่เดิมมาใช้ก็ได้ หรือ อาจเป็นการลงทุนทางลัด ไม่จำเป็นต้องทำในทุกขั้นตอน ก็ได้เช่นกัน แต่ควรคำนวณต้นทุนไว้ก่อน จะได้ไม่เจ็บตัว

เห็ดนางฟ้า หรือ เห็ดนางรมอินเดีย

เห็ดนางฟ้าภูฏาน

การทำเป็นบางขั้นตอน เช่น จะทำเฉพาะ หัวเชื้อเห็ด ด้วยการนำก้อนเชื้อที่มีจำหน่ายมาเปิดออก รดน้ำให้เกิดดอกเห็ดเลย หรือจะทำแบบ สลับซับซ้อน อย่างกระบวนการเพาะเนื้อเยื่อต่าง ๆ ตั้งแต่เริ่มเลยก็ได้

การเพาะเห็ดนางฟ้า ส่วนใหญ่แล้ว ระบบการตั้งฟาร์มเห็ดครบวงจรนั้น ควรทำเป็นขั้นตอน ดังต่อไปนี้

ขั้นตอนที่ 1 การผลิตเชื้อวุ้น และเชื้อข้าวฟ่าง สำหรับเห็ดนางฟ้า

ในขั้นตอนนี้ เมื่อมีการชำนาญในขั้นตอนแรก ๆ แล้ว แน่นอนว่า ในระยะเวลา 1 – 2 ปี งานฟาร์มจะมีขนาดใหญ่ขึ้น สามารถผลิตเชื้อวุ้นได้เองแล้วเพื่อลดการซื้อ แต่ในระยะแรก ไม่ควรทำขึ้นใหม่ เพราะต้นทุนการผลิตสูง ซื้อเขาใช้ดีกว่า ลดต้นทุนในการซื้ออุปกรณ์ได้มากมาย นอกจากจะห่างไกลแหล่งหาซื้อหัวเชื้อ หรือหาไม่ได้แล้ว ค่อยมาเริ่มผลิตเอง

วุ้น PDA และเชื้อเห็ดที่ถูกผลิตขึ้น

อุปกรณ์จะมีหม้อนึ่งความดัน และอุปกรณ์ต้ม นอกจากนั้นยังมีขวด และอุปกรณ์อีกหลายชนิด รวมไปถึง การใช้เมล็ดข้าวฟ่างแทนขี้เลื่อย เหตุผลก็คือจะได้เชื้อเห็ดที่มีอัตราการงอก และคุณภาพดีกว่า แต่ต้นทุนก็แพงกว่า โดยเฉพาะอุปกรณ์การทำ วิธีการทำ หากชำนาญแล้ว จะใช้เวลาผลิตเพียง 7 วันก็ได้เชื้อเพื่อนำไปลงถุง เพื่อทำเชื้อเห็ดต่อไป

ราคาเชื้อเห็ดนางฟ้าภูฐาน ชนิดข้าวฟ่าง ขายที่ขวดละ 12-14 บาท

เชื้อเห็ดที่ได้จากการผลิต
เพาะด้วยวัสดุจากเมล็ดข้าวฟ่าง

ขั้นตอนที่ 2 การทำหัวเชื้อเห็ดนางฟ้า

เห็ดนางฟ้าเป็นเห็ดที่สามารถเจริญเติบโตได้ดี ในวัสดุเพาะหลายชนิด เช่น ขี้เลื่อย ฟางสับ ซังข้าวโพด แต่วัสดุที่ดีที่สุดคือ จากขี้เลื่อยไม้ยางพารา หากหาไม่ได้ใช้ขี้เลื่อยจากไม้ชนิดอื่นได้

ใช้สูตร ขี้เลื่อยไม้ยางพารา 100 กิโลกรัม รำละเอียด 5 กิโลกรัม แป้งข้าวเจ้าหรือน้ำตาลทราย 1 กิโลกรัม ดีเกลือ 0.2 กิโลกรัม และ ปูนขาว 1 กิโลกรัม (อัตรานี้สามารถลดหลั่นได้ตามสัดส่วนที่เหมาะสม) โดยคงความชื้นของขี้เลื่อยไว้ที่ 60-70%

วิธีทำคือ นำขี้เลื่อยกองไว้กลางแจ้ง รดน้ำเช้าเย็น หมักทิ้งไว้ 7-10 วัน หรือหากมีขี้เลื่อยเก่าที่ผ่านการหมักทิ้งไว้ในช่วง 10 วันนี้มาใช้ได้เลย

สถานที่ที่ใช้ถ่ายหัวเชื้อเห็ดลงก้อนเชื้อ ควรสะอาด และปลอดเชื้อ วัสดุที่ใช้เขี่ยหัวเชื้อ ควรมีการทำความสะอาดด้วยแอลกอฮอล์ก่อนใช้งานทุกครั้ง

นำส่วนผสมที่ระบุไว้ข้างต้นทั้งหมด คลุกเคล้าให้เข้ากันดี แล้วบรรจุใส่ถุงพลาสติกที่ใช้เพาะเห็ด ผสมเท่าไหร่ก็ควรบรรจุให้หมดภายในวันเดียว ตามสูตร ถุงก้อนเชื้อเห็ด เมื่ออัดก้อนเชื้อ ใส่คอขวดพลาสติก อุดด้วยสำลีและปิดด้วยกระดาษ แล้วรัดยางให้แน่น ควรมีขนาด 0.8-1 กิโลกรัม

นำก้อนเชื้อที่ได้ ไปนึ่งฆ่าเชื้อทันที ใช้เวลาประมาณ 3-4 ชม. (น้ำเดือดตลอด) จากนั้นยกลงพักไว้ให้เย็น

นำหัวเชื้อเห็ดที่เลี้ยงไว้ มาเขี่ยลงในก้อนเชื้อ ประมาณ 10-20 เมล็ดต่อก้อน แล้วรีบปิดปากถุงด้วยสำลีและกระดาษทันที จะได้ก้อนเชื้อที่มีเชื้อเห็ดพร้อมบ่มต่อไป

ขั้นตอนที่ 3 การผลิตถุงเชื้อเห็ดนางฟ้า

ถ้าตลาดรับซื้อเห็ด มีมากพอ และคิดว่าอยู่ตัวดีแล้ว อาจจำเป็นต้องตั้งหน่วยผลิตถุงเชื้อเห็ด แต่ถ้าคำนวณแล้ว ว่าซื้อถุงหัวเชื้อถูกกว่าผลิตเอง ก็ควรเลือกวิธีการซื้อถุงเชื้อมาผลิตดอกเห็ดไปเลยจะดีกว่า

เนื่องจากในขั้นตอนการผลิตถุงเชื้อนี้ จะต้องแบกรับภาระค่าใช้จ่าย ที่สูงมาก แนะนำว่า ควรมีการดูงานนอกพื้นที่บ้าง เพื่อศึกษาตลาด ควรไปดูฟาร์มทำถุงเชื้อหลาย ๆ ฟาร์ม แล้วมาคำนวณว่า เครื่องมือและวิธีการแบบใด ทำได้ดีที่สุด และต้นทุนน้อยที่สุด

ถุงเชื้อเห็ดนางฟ้า ที่ออกดอกแล้ว

เทคนิคที่จะช่วยให้ได้ผลเร็วคือ ไปฝึกงานในฟาร์ม หรือติดต่อ จ้างคนชำนาญในฟาร์มเก่า มาทำกับเราซักระยะหนึ่ง และเรียนรู้ไปกับเขาด้วย ในขั้นตอนนี้ ก็ควรซื้อเชื้อกับเขาโดยตรงด้วย แต่การทำเอง การลงทุนขนาดเล็ก จะใช้หม้อต้มไอน้ำ ต่อท่อมาอบถุงขี้เลื่อยในอีกหม้อต่างหาก ถ้าได้ผลดี ค่อยต่อยอด ไปผลิตเชื้อจาก ข้าวฟ่าง และซื้อวุ้นสำหรับผลิตเชื้อต่อไป

ราคาก้อนเห็ดนางฟ้าภูฐาน ราคา 10-15 บาท ต่อก้อน หากซื้อจำนวนมากก็ราคาจะถูกลงตามแหล่งขาย

ขั้นตอนที่ 4 การผลิตดอกเห็ดนางฟ้าขาย

90% ของฟาร์มเห็ด เริ่มต้นจากวิธีนี้ โดยการทำโรงเรือนขนาดย่อม เพื่อใช้เพาะดอกเห็ด มีต้นทุนหลักคือ ซื้อถุงเชื้อจากฟาร์มเห็ด มาผลิตดอกเอง โดยหาความชำนาญและความรู้ ไปเรื่อย ๆ จนเชี่ยวชาญ กระทั่งสามารถลงมือทำ ให้ได้ผลผลิตมีคุณภาพได้เอง

ในขั้นตอนนี้ แนะนำว่า อย่าเพิ่งลงทุน ทำถุงเชื้อเห็ดเอง ให้ซื้อไปก่อน (เว้นแต่จะมีความชำนาญแล้ว) เริ่มจากจำนวนน้อย ทยอยทำให้ได้เห็ดไปขายในตลาด ให้ได้ก่อน ขายเองหรือส่งแม่ค้าก็ได้

ขยายตลาดดอกเห็ด ให้เพิ่มมากขึ้นไปเป็นลำดับ จนตลาดใหญ่ขึ้นและสม่ำเสมอดีแล้ว จึงคิดที่จะ ผลิตถุงเชื้อเอง แต่ถ้าตลาดไปไม่ได้ ก็หยุดแค่นั้น ไม่ขาดทุนมาก การทำตลาดต้องหมั่นหาข้อมูลเรื่อย ๆ อย่าหยุดนิ่ง ต้องหาสิ่งใหม่ ๆ มาดัดแปลงอยู่เสมอ

การหาแหล่งขายเชื้อเห็ดคุณภาพ ได้ราคาถูก จะเป็นการลดต้นทุนได้ในระดับหนึ่ง เพราะฉะนั้น หมั่นหาแหล่งจำหน่ายเชื้อเห็ดที่ดี จากในหลายแหล่ง เพื่อคัดเลือกให้ได้ตามต้องการที่สุด

เนื่องจากการผลิตเห็ดนางฟ้านั้น จำเป็นต้องมีความรู้ ความชำนาญ หากไม่เตรียมการให้ดี เห็ดนางฟ้าจะเติบโตได้ยาก ขาดโอกาสสร้างรายได้

ในวงการเห็ดนั้น เห็ดนางฟ้า ถือว่าเป็นเห็ดที่ ตลาดต้องการสูง มากขึ้นทุกปี แหล่งรับซื้อเห็ด และแหล่งซื้อขายอุปกรณ์การทำเห็ด ก็มีมากเป็นเงาตามตัว หากคิดทำในครัวเรือน เพาะปลูกขายในตลาดเล็ก ๆ ก็สามารถทำได้อย่างต่อเนื่อง สามารถสร้างรายได้ ให้อยู่ได้โดยไม่ขัดสน อย่างแน่นอน