บัวบกโขด ทุกเรื่องน่ารู้อยู่ที่นี่

บัวบกโขด ไม้โขดที่ทำรายได้เติบโตอย่างสูง โดยไม่ง้อว่าสภาพเศรษฐกิจจะเป็นอย่างไร แม้ทุกพื้นที่ในโลกนี้กำลังอยู่ในช่วงโควิด-19

สำหรับคนเล่นต้นไม้ และปลูกผักพื้นที่น้อย สร้างรายได้ มักรู้จักกันดี เพราะต่างก็บัญญัติคำใช้เรียกแทนพืชชนิดหนึ่งที่มีส่วนรากหรือลำต้นขนาดใหญ่คล้ายหัวที่ใช้สะสมน้ำและอาหาร และไม่ต้องมีใบมาช่วยทำหน้าที่สังเคราะห์แสงอยู่ตลอดเวลา ยิ่งพืชชนิดนี้มีอายุมาก ขนาดของหัวก็ยิ่งโต

พืชจำพวกนี้ ถ้าอยู่ในกลุ่มคนเล่นบอนไซจะรู้จักกันดีว่าเป็น “ไม้โขด” หรือ “บัวบกโขด”

บัวบกโขด คืออะไร มาจากไหน

แต่เดิมไม้โขดเติบโตจากในป่า ถือเป็นไม้ป่าชนิดหนึ่ง กระทั่งเวลาล่วงเลยนานวันเข้าก็กลายเป็นต้นที่มีหัวขนาดใหญ่ จนไปสะดุดตาคนรักต้นไม้เข้า จึงนำมาเพาะเลี้ยงไว้ในเมือง หลายคนพบเห็นความงามจึงเสาะหาเมล็ดพันธุ์มาเพาะ นานวันเข้าไม้เหล่านี้ก็แฝงตัวอยู่ในชีวิตของคนบางกลุ่มไปโดยไม่รู้ตัว

ไม้โขดจะมีเอกลักษณ์เด่นชัด ตรงที่รูปร่างค่อนข้างแปลกตาไม่เหมือนกับพันธุ์ไม้ชนิดอื่น มีหัวขนาดใหญ่คล้ายเป็นส่วนรากที่สะสมอาหาร แต่ใบกลับเล็กนิดเดียว บางครั้งก็มีใบมาก บางครั้งก็ไม่มีใบ (ทิ้งใบเหลือแต่หัว)

ไม้โขดส่วนใหญ่พบได้ตามแถบทวีปแอฟริกาใต้ พื้นที่ที่มีอากาศร้อน ไม้โขดทนแดดทนฝน ในบ้านเรารู้จักกันในชื่อ บัวโขด

บัวบกโขด หรือ บัวบกหัว

เป็นหนึ่งในไม้โขดสายพันธุ์ไทย มีชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Stephania Erecta Craib จัดอยู่ในวงศ์ Menispermaceae เป็นพืชล้มลุกขึ้นอยู่ตามป่าเขาทั่วไป พบได้ในทุกพื้นที่ป่าเขตร้อน ขึ้นอยู่บนพื้นดินแห้งโดยฝังหัวอยู่ใต้ดิน และโผล่ก้านพ้นดินขึ้นมา แตกใบเป็นลักษณะทรงกลม บางใบมีขนเล็กๆ ปกคลุมทั่วใบ บัวโขดชอบแสงแดดรำไรไปจนถึงแดดจัด แต่เป็นพืชที่ไม่ชอบน้ำ หากขุดหัวขึ้นมาจะมีลักษณะเหมือนก้อนดิน มีขนาดเล็กเท่านิ้วหัวแม่มือไปจนถึงเท่าลูกแตงโมย่อมๆ ขึ้นอยู่กับอายุและความสมบูรณ์ของหัว จุดนี้เองจึงทำให้ความต้องการสูง ยิ่งหัวมีอายุมากจะมีราคาสูง

ปัจจุบันก็ยังแยกไม่ออก ว่าไม้โขดมีลักษณะต่างจากไม้อวบน้ำอย่างไร เพียงบอกได้ว่าไม้โขด คือพืชที่มีลักษณะภายนอกคล้ายกับไม้อวบน้ำ มีหัวที่เกิดจากรากเก็บสะสมอาหารจนกลายเป็นลำต้น และมีลักษณะที่แข็ง อาจจะคล้ายกับบอระเพ็ดพุงช้าง (Stephania Suberosa) ต้นสบู่เลือด (Stephania), ต้นมะยมเงิน มะยมทอง (Phyllanthus mirabilis) หรือแห้วกระต่าย (Brachystelma Spec. Thailand) ที่จัดเป็นไม้โขดท้องถิ่นเมืองไทย

ไม้โขด และบัวบกโขด หาจากไหนได้บ้าง

ไม้โขดมีหลากหลายสายพันธุ์ สำหรับสายพันธุ์ไทย มีให้เลือกปลูกหลายชนิด เช่น บัวบกโขด บอระเพ็ดพุงช้าง เสน่ห์นางพิมพ์ และไม้โขดพันธุ์ใหม่ที่ได้มีการค้นพบเมื่อเดือนตุลาคม ปี 2020 ที่ผ่านมา พืชพันธุ์ใหม่นี้มีชื่อว่า บัวหิน (Stephania Kaweesakii Jenjitt. & Ruchis.) หรือในท้องตลาดเรียกกันว่า บัวผา หรือ บัวเงิน

สำหรับบัวโขด นั้นถือเป็นไม้ป่า หรือบัวบกป่า เป็นไม้โขดชนิดหนึ่งในสกุลเดียวกับต้นสบู่เลือด พบเจอได้ทั่วไปในป่าเขตร้อน

ส่วนหัวมีลักษณะอ้วนกลมฝังตัวอยู่ในดินคอยเก็บสะสมอาหาร ส่วนใบมีลักษณะกลมคล้ายใบบัวบกแต่ใบจะแข็งกว่า และยังมีสรรพคุณทางยามากมาย หากมีการเดินป่าแล้วจดจำลักษณะใบได้ ก็ลองขุดดู หากรากเป็นลักษณะตุ้มคล้ายหัวก็ใช่เลย

ไม่แนะนำให้พากันไปขุดหาในป่าเพื่อนำเอามาปลูกหรือขาย มันผิดกฎหมาย ไม่อยากให้เกิดเหมือนกรณีต้นเทียนทะเล ที่แห่กันไปขุดจนแทบไม่เหลือให้เห็นตามธรรมชาติ

วิธีเลี้ยงบัวบกโขด

บัวโขดเป็นพืชที่ไม่ต้องมีการดูแลมากเท่าไหร่ เพียงควบคุม แสงแดด น้ำ และดินปุ๋ยให้เพียงพอก็สามารถมีชีวิตให้เราอยู่ชมเชยความสวยงามได้อีกยาวนาน ซึ่งปัจจัยหลักๆ ก็มี 3 ประการคือ

• แสงแดด ไม่ชอบแสงแดดจัด เพราะในธรรมชาติจะขึ้นในป่าทั่วไป ต้นเล็ก มักจะอยู่ใต้ต้นไม้ใหญ่ การปลูกจึงสามารถอยู่ในที่มีแสงแดดเพียงรำไรได้
• น้ำ ไม่ต้องการน้ำมาก สามารถรดน้ำ 3-4 วันครั้งก็ได้ เหมือนการเลี้ยงพืชตระกูลกระบองเพชรทั่วไป เวลาให้น้ำระวังอย่าให้โดนส่วนหัวเต็มๆ เพราะอาจทำให้เน่าได้
• ดิน ควรระบายน้ำได้ดี ไม่อุ้มน้ำมาก และไม่แข็งเกินไป แนะนำให้ใช้ดินร่วนปนทรายและหินก้อนเล็กๆ มาทำเป็นวัสดุปลูกได้ ให้ปุ๋ยแบบละลายช้า แต่ไม่ควรให้ใกล้หัวเกินไปจะทำให้หัวเน่าได้

บัวบกโขด การปลูกที่ได้ผล

เทคนิค การปลูกบัวบกโขด อย่างที่กล่าวมาข้างต้น ควรใช้วัสดุปลูกที่สามารถระบายน้ำได้ดี ในระยะแรกอาจเป็นดินใบก้ามปูผสมดินร่วนปนทราย ถ้าใช้กาบมะพร้าวสับควรผสมทรายและหินเยอะๆ หน่อยเพื่อลดความชื้นและให้ระบายน้ำได้ดีขึ้น ถ้าผสมทรายและหินภูเขาไฟเข้าไปด้วยจะยิ่งดีมากเพราะหินภูเขาไฟมีแร่ธาตุสูง

วัสดุปลูกชนิดเดียวกับการปลูกแคคตัส หรือพืชตระกูลกระบองเพชร สามารถใช้ได้เลย

การปลูกก็ไม่ยาก นำดินใส่กระถางให้เต็ม (แนะนำใช้กระถางที่มีรูระบายน้ำได้ดี) ใช้นิ้วมือกดเบาๆ ให้เป็นหลุม พอที่จะวางหัวของ บัวโขด ไว้บนวัสดุปลูก ลงไปประมาณครึ่งหัวเพื่อให้ส่วนรากเกิดง่ายขึ้น และหัวไม่ล้มเอน ในช่วงแรกของการปลูก ควรให้อยู่ในที่มีแดดรำไร หรือในที่ร่มที่โปร่งและโล่งหรือที่มีแสงแดดส่องถึง รดน้ำ 2-3 วันครั้ง ไม้ชนิดนี้ไม่ชอบน้ำแฉะ จึงควรรดน้ำให้พอชุ่มในวันแรกที่ให้น้ำ หากดินแห้งมากก็ใช้วิธีการฉีดฟ๊อกกี้ช่วยบ่อยๆ ได้

การให้น้ำ ควรหลีกเลี่ยงการให้น้ำโดยตรงไปบนหัวของต้นบัวโขด เพราะจะทำให้เกิดความชื้นและเน่าได้ง่ายๆ ปลูกไปจนกระทั่งเมื่อเห็นว่ามีใบ แสดงว่าต้นมีรากและแข็งแรงดีแล้ว จึงค่อยนำออกไปวางในที่มีแสงแดดส่องได้ การวางต้นใบบัวบกในที่แสงแดดส่องถึงมากจะทำให้ใบเล็กลงและก้านใบสั้น แต่หากวางในที่รำไร ก้านใบจะยาวเพื่อยืดหาแสง ผู้ปลูกที่ต้องการให้มีก้านใบที่ยาวและใบใหญ่ แนะนำให้ปลูกและวางไว้ในพื้นที่แสงแดดรำไร

เกษตรกรที่อยู่ในช่วงรอผลผลิตการเกษตรหรือว่างจากการทำเกษตร หรือกำลังกักตัวในช่วงโควิด-19 แล้วคิดไม่ออกว่าจะหารายได้ยังไงในช่วงโควิด-19นี้ก็แนะนำให้ลองหันมา ปลูกบัวบกโขดสร้างรายได้ ดู ราคาขายกันตอนนี้ 20-300 บาทต่อหัวเลยทีเดียวนะ กระแสแรงอย่างนี้ ห้ามพลาดเลยล่ะ เพราะโควิด-19 คงไม่หายไปง่ายๆ แน่ในช่วง 1-2 ปีนี้