ข้าวลืมผัว ข้าวเหนียวที่อร่อยจนลืมเหลือให้ผัวจริงหรือ สายพันธุ์ข้าวก่ำของคนไทย

พันธุ์ข้าวเหนียวที่หญิงส่วนใหญ่ได้กิน อร่อยจนลืมผัวจริงหรือ? จากต้นกำเนิดข้าวเหนียวแดง ตระกูลข้าวก่ำ สายพันธุ์หนึ่งที่ขึ้นชื่อเรื่องเล่าชาวบ้านคือ “ข้าวเหนียวก่ำลืมผัว” หรือที่นิยมเรียกกันว่า ข้าวลืมผัว

ข้าวชนิดนี้มี ต้นกำเนิดจากข้าวเหนียวนาปีสายพันธุ์โบราณของชาวม้งจากบ้านรวมไทยพัฒนาที่ 3 ต.รวมไทยพัฒนา อ.พบพระ จ.ตาก ที่ปลูกบนที่สูงจากระดับน้ำทะเลถึง 650 เมตร กระทั่งมีการนำเมล็ดพันธุ์มาปลูกในที่ราบบริเวณรอยต่อระหว่าง อ.นครไทย และ อ.ชาติตระการ จ.พิษณุโลก จนได้ชื่อใหม่เป็น ข้าวเหนียวก่ำลืมผัว และสาเหตุที่เรียกว่า ข้าวเหนียวก่ำ เนื่องจากเมล็ดพันธุ์มีลักษณะเป็นสีแดงเข้มจนถึงดำคล้ำมองเห็นชัดเจน ซึ่งเป็นจุดเด่นที่แปลกตา แถมรสชาติก็ยังอร่อยเลิศ

ข้าวก่ำ ข้าวเหนียวดำ

ข้าวก่ำ ( Purple Rice ) หรือ เหนียวดำ หรือ ข้าวสีนิล คือข้าวสายพันธ์ุข้าวเหนียวที่มีสีแดงอมม่วงโดยธรรมชาติ นิยมปลูกทางภาคเหนือและภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย โดยจะปลูกแซมกับข้าวเหนียวอื่น ข้าวก่ำนิยมนำมาทำข้าวหลาม หรือเป็นของหวาน เช่น ข้าวเหนียวดำเปียก

ข้าวก่ำเป็นข้าวพื้นเมืองของชาติเอเชีย มีปลูกทั่วไปทั้งในลาว เวียดนาม และจีน

ข้าวลืมผัว คือสุดยอดข้าวก่ำ

ที่มาของชื่อ ข้าวลืมผัว ข้าวเหนียวก่ำ อร่อยจนลืม..ผัว

ชื่อนี้ได้แต่ใดมา ข้าวลืมผัว หรือ ข้าวเหนียวลืมผัว กำเนิดจากนายสมเดช ท้าววัฒนากุล ประธานสภา อบต.คีรีราษฎร์ ได้ให้ชื่อนี้ขึ้น โดยมีไอเดียจากเรื่องที่เล่าสืบต่อกันมาของชาวม้งว่า มีสามี-ภรรยาชาวม้งคู่หนึ่ง เมื่อสามีออกไปทำธุระนอกบ้าน ภรรยาก็หุงข้าวไว้ แต่ระหว่างที่รอสามีกลับบ้าน ภรรยาได้หยิบข้าวที่สุกแล้วมาปั้นกินเล่น ด้วยความที่ข้าวดังกล่าวมีกลิ่นหอม รสชาติอร่อย เคี้ยวเพลิน ภรรยาจึงกินข้าวหมดโดยไม่รู้ตัว ไม่เหลือเก็บไว้ให้สามีกินเลย จนกลายเป็นที่มาของสำนวนว่า “อร่อยจนลืมผัว” นั่นเอง

กว่าจะได้สายพันธุ์คุณภาพ ของข้าวเหนียวลืมผัว

ต้นกำเนิด – 2533

ต้องใช้เวลาหลายปีกว่าจะได้สายพันธุ์คุณภาพ เริ่มตั้งแต่นายสมเดช ท้าววัฒนากุล ประธานสภา อบต.คีรีราษฎร์ ได้เมล็ดข้าวก่ำพันธุ์ดีของชาวม้งมาปลูก กระทั่งได้สายพันธุ์โดดเด่นจนให้ชื่อว่า “ข้าวเหนียวลืมผัว” แต่คุณภาพยังไม่ดีพอ และมีปลูกกันทั่วไปที่ จ.ตาก และใกล้เคียง

ปี 2533-2538

ปี 2533 นายพนัส สุวรรณธาดา เจ้าพนักงานการเกษตร 5 ศูนย์วิจัยข้าวพิษณุโลก ในขณะนั้น (เกษียณอายุราชการในตำแหน่งเจ้าพนักงานการเกษตร 6 ศูนย์วิจัยข้าวนครราชสีมา ในปี พ.ศ. 2551) มีความสนใจ จึงรวบรวมเมล็ดพันธุ์ที่ จ.พิษณุโลก และนำมาปลูกเทียบเคียงกับข้าวที่ปลูกแหล่งเดิมที่ อ.พบพระ จ.ตาก จนได้สายพันธุ์ที่บริสุทธิ์ในปี 2538 ณ ส่วนแยกของสถานีทดลองพืชสวนดอยมูเซอ อ.พบพระ จ.ตาก และนำไปมอบให้กับ นายไชยวัฒน์ วัฒนไชย ผู้อำนวยการศูนย์วิจัยพืชสวนพิจิตร เพื่อใช้ในโครงการตามพระราชเสาวนีย์ของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์พระบรมราชินีนาถ

ปี 2539 – 2550

ในช่วงปีนี้ นายพนัส ได้แปลงปลูกสำหรับผลิตเมล็ดพันธุ์บริสุทธิ์แล้ว จึงนำเมล็ดพันธุ์ที่ได้ไปให้กลุ่มชาติพันธุ์ชาวม้ง ที่ ต.รวมไทยพัฒนา อ.พบพระ จ.ตาก ปลูกขยายพันธุ์เพื่อใช้ประโยชน์ต่อไป แต่พอเวลาผ่านไป ด้วยการปลูกข้าวแบบชาวเขาที่มักปลูกข้าวหลายสายพันธุ์ในแปลงเดียวกัน ทำให้ข้าวเหนียวลืมผัวมีเมล็ดพันธุ์ผสมของข้าวพันธุ์อื่น ปนเปกันไปและไม่เป็นพันธุ์บริสุทธิ์อีกต่อไป

ปี 2550 – 2551

กระทั่งในปี พ.ศ. 2550 ศูนย์วิจัยข้าวพิษณุโลก และศูนย์วิจัยข้าวแพร่ จึงได้เริ่มทำการคัดเลือกพันธุ์บริสุทธิ์อีกครั้ง และคัดเลือกรวงในปี พ.ศ. 2551 เพื่อนำมาทำพันธุ์บริสุทธิ์โดยปลูกแบบรวงต่อแถว แล้วนำไปเปรียบเทียบผลผลิตเบื้องต้นที่ศูนย์วิจัยและพัฒนาการเกษตร จ.ตาก โดยทดสอบการปรับตัวในแปลงเกษตรกรที่ อ.เขาค้อ จ.เพชรบูรณ์ ซึ่งปลูกเปรียบเทียบผลผลิตระหว่างสถานี รวมถึงเปรียบเทียบกับการปลูกในนาของราษฎร์ กระทั่งได้สายพันธุ์บริสุทธิ์กลับมาอีกครั้ง

เมื่อมีความสมบูรณ์ในเมล็ดพันธุ์แล้ว จึงได้มีการวิเคราะห์ ถึงคุณค่าทางโภชนาการในเมล็ดข้าว พร้อมทั้งทดสอบปฏิกิริยาการตอบสนองต่อปุ๋ยไนโตรเจน ทดสอบปฏิกิริยาต่อโรคและแมลงศัตรูข้าวที่สำคัญ รวมทั้งวิเคราะห์คุณภาพเมล็ดทางกายภาพ เพื่อการหุงต้มรับประทาน จนกระทั่งมีการทำลายพิมพ์เอกลักษณ์ของพันธุ์ข้าวดังกล่าวเพื่อเก็บบันทึกเป็นข้อมูล และขึ้นทะเบียนเป็นสายพันธุ์ข้าวไทย ตามลำดับ

คุณค่าทางโภชนาการ ของข้าวเหนียวลืมผัว

ใน 1 เมล็ดของข้าวเหนียวลืมผัว มีคุณค่าทางโภชนาการสูงมาก ดังนี้

สารต้านอนุมูลอิสระ เช่น แอนโทไซยานิน และแกมมาโอไรซานอล
กรดไขมันไม่อิ่มตัว เช่น โอเมกา 3 โอเมกา 6 และโอเมกา 9
วิตามิน บี1 และวิตามิน บี2
ธาตุอาหารอื่นๆ เช่น เหล็ก แคลเซียม และแมงกานีส

ข้าวลืมผัว มีลักษณะเด่น คือ เมื่อหุงสุก จะมีกลิ่นหอม ลักษณะสัมผัสเมื่อแรกเคี้ยวจะกรุบหนึบ ภายในนุ่มเหนียว และหอมกรุ่นในปาก

ประโยชน์มากมายของข้าวเหนียวลืมผัว

เนื่องจากมีคุณค่าทางโภชนาการสูงมาก ทำให้ข้าวเหนียวลืมผัว มีสรรพคุณที่สามารถป้องกันการเกิดโรคหัวใจ ลดการแข็งตัวของเลือด ลดการขยายตัวของเซลล์มะเร็ง ช่วยบำรุงตับ ป้องกันโรคสมองเสื่อมหรือโรคอัลไซเมอร์ ลดไขมันในเส้นเลือด โรคเบาหวาน รวมไปถึงโรคหย่อนสมรรถภาพทางเพศในชายและหญิง

รวมไปถึงเป็นข้าวที่มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีม่วงดำ หรือที่เรียกกันว่า ข้าวก่ำ (ข้าวเหนียวดำ) เป็นข้าวเหนียวที่มีกลิ่นหอม รสชาติอร่อย เมื่อเคี้ยวจะรู้สึกมัน กรุบ หนึบ ภายในนุ่มเหนียว เนื่องจากเป็นข้าวที่ยังไม่ได้ผ่านการขัดสี

พื้นที่ปลูก ข้าวเหนียวลืมผัว

พื้นที่ในการปลูก จะต้องมีสภาพไร่อุดมสมบูรณ์ของดิน มีอากาศเย็น และต้องอยู่ในพื้นที่ที่มีระดับความสูงประมาณ 400-800 เมตรจากระดับน้ำทะเล

เพราะเป็นสายพันธุ์ข้าวบนพื้นที่สูง เมื่อนำมาปลูกในที่ราบจึงเป็นพันธุ์ข้าวที่อ่อนแอต่อโรคไหม้ โรคขอบใบแห้ง รวมถึงมีศัตรูพืช เช่น เพลี้ยกระโดดสีน้ำตาล และเพลี้ยกระโดดหลังขาว

กลุ่มผู้ผลิตและจำหน่ายข้าวเหนียวลืมผัว

เปิดตัวครั้งแรกโดยกลุ่มแม่บ้านเกษตรกรบ้านป่าคาใหม่ ต.คีรีราษฎร์ อ.พบพระ จ.ตาก และแพร่หลายไปตามกลุ่มเกษตรกรจังหวัดต่างๆ ซึ่งตั้งชื่อไปตามแหล่งเพาะปลูก เช่น