ทำยังไงให้มะนาวในวงบ่อซีเมนต์ ได้ผลดกและคุณภาพดี

มะนาววงปูน ปลูกผักพื้นที่น้อย สร้างรายได้ ที่รู้จักกันดีเมื่อกว่า 10 ปีก่อนจนกระทั้งกระแสเริ่มหาย แต่ปัจจุบันด้วยสภาพเศรษฐกิจปัจจุบัน ดูเหมือนกระแสการปลูกมะนาววิธีแบบนี้จะเริ่มกลับมาคึกคักอีกรอบ

ในพื้นที่รกร้างว่างเปล่า อย่างน้อยก็ยังมีประโยชน์ดีกว่าปล่อยที่ทิ้งไปเฉยๆ กับภาพวงบ่อซีเมนต์ที่ตั้งเรียงรายเป็นแถวๆ กลางไร่นา เห็นยังไงก็ต้องรู้ว่านี่คือ “การปลูกมะนาวในวงบ่อซีเมนต์” แม้ต้นมะนาวจะยังไม่โตมาก แต่พอเข้าไปดูใกล้ๆ บางคนอาจกำลังทำผิดวิธีอยู่ก็ได้

เพราะดูเหมือนการทำสวนมะนาวแบบนี้ แม้จะเริ่มกลับมาฮิตในหมู่เกษตรกรหน้าใหม่ แต่หารู้ไม่ว่า บางครั้งก็พลาดในเรื่องที่ไม่ควรพลาด

การปลูกมะนาวในวงปูน หรือมะนาววงบอซีเมนต์ เริ่มกลับมานิยมกันมากขึ้น

แน่นอน มันไม่ใช่วิธีใหม่อะไร เพราะการปลูกมะนาวในวงบ่อซีเมนต์ มีมานานแล้วและกลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกในช่วงแรกก็สร้างรายได้เป็นกอบเป็นกำ จนรู้เรื่องทะลุปรุโปร่งกันแล้วว่าควรจะปลูกอย่างไรถึงได้ผล แต่ก็มีไม่น้อยที่เจ๊งไปก็เยอะ และปัจจุบันนี้ราคามะนาวก็เริ่มมีการขยับตัว แม่จะไม่หวือหวา เพราะหากอยู่ในช่วงมรสุมหรือภัยพิบัติ และพื้นที่เกษตรบางแห่งได้รับผลกระทบจากสภาพแวดล้อม แน่นอนว่าอาจทำให้ราคาของมะนาวกระเตื้องมากขึ้น แต่ในขณะเดียวกัน สภาพเศรษฐกิจที่อยู่ในช่วงโรคระบาดแบบนี้ คนจะหันกลับไปเป็นเกษตรกรกันมาก และมะนาวก็อาจล้นตลาดในอีกไม่นานนัก

ปลูกมะนาวในวงบ่ออย่างไร ให้ได้ผลดก และคุณภาพดี

กลับมาเรื่องการปลูกมะนาวในวงบ่อซีเมนต์ วันนี้จะมาชำแหละแบบครบสูตรกันเลย ว่าทำอย่างไรถึงจะได้ผลผลิตดี ปลูกแล้วลูกดก อ่านบทความนี้จบแล้วลงสวนไปปลูก ต้องได้มะนาวลูกดกแน่ นั่งยันนอนยันกันเลย

ก่อนอื่นเกษตรกรต้องยอมรับกับความจริงที่ว่า หากปลูกมะนาวหลายต้นจะต้องมีค่าใช้จ่ายมากกว่าการปลูกแค่ต้นสองต้น เนื่องจากศัตรูพืชของมะนาวมีหลากหลาย เมื่อมีการบุกรุกของศัตรูพืชชนิดหนึ่ง มันจะลากอีกหลายๆ ชนิดเข้ามาโดยอาจตั้งตัวแทบไม่ทัน ที่สำคัญคือ การแก้ก็ต้องตัดทำลายเพื่อไม่ให้ลุกลาม หากทำลายแค่ต้นเดียวและผู้ปลูกไม่เดือดร้อน ยังไงก็มีมะนาวกินไม่เสียหาย แต่หากมีจำนวนเยอะ ต้องทำใจรับความเสี่ยงและต้องวางแผนให้ดีเสียก่อน

เพราะมะนาวในวงบ่อซีเมนต์ ก็เหมือนกับพืชในกระถางทั่วไป จำเป็นต้องดูแลรดน้ำ ให้ปุ๋ย ไม่ให้ขาด และต้องลงทุนกับกระถางให้ดี จะปลูกแล้วปล่อยเลยไม่ได้เด็ดขาด

ปลูกมะนาวในวงบ่อ ในปริมาณมากหลักร้อยต้นขึ้นไปจนถึงหลายพันต้น ไม่เหมาะกับการทำเกษตรอินทรีย์

เพราะเอาไม่อยู่ ต้องพึ่งพาเคมีเข้าช่วยถึงจะสามารถดูแลได้อย่างทั่วถึง โดยเฉพาะศัตรูสำคัญของมะนาวนั้นจะทำให้ต้นมะนาวไม่โต เพราะถูกดูดกินน้ำเลี้ยง ทำให้การลงทุนในจำนวนมากจะเกิดความเสี่ยง หัวใจสำคัญในการลงทุนจำนวนมากคือการ Cut Loss ว่าผู้ปลูก สามารถรับกับความเสี่ยงได้ดีแค่ไหน

สาเหตุหนึ่งที่การทำเกษตรอินทรีย์แล้วไปไม่รอด เพราะต้องเจอกับปัญหาศัตรูพืชทั้งหลายแหล่ หากเลือกจะปลูกมะนาวในวงบ่อจำนวนมาก เท่าที่มีคนทดลองให้ผลได้แค่ขับไล่ ไม่ได้ฆ่า หากจำเป็นต้องไล่กันทุกวันก็ไม่ไหว ต้นทุนมาก นึกถึงการต้องไล่แมลงกันวันละพันต้นคงไม่สนุก น้ำส้มควันไม้ใช้ไม่ได้ผลกับต้นมะนาว ไล่หนอนต่างๆ ไม่ไป สารสะเดา ไล่หนอนได้ดีแต่ไม่ไล่พวกเพลี้ยไก่แจ้ ฉีดไปก็บินหนี แล้วก็กลับมาเกาะใหม่ ส่วนเชื้อราก็ยุ่งยาก ต้องมีเวลา ต้องเพาะเชื้อ 1 วัน แล้วถึงจะฉีดได้ แต่หากลงทุนไปแล้วต้นตายหมด ก็เจ๊ง

วิธีทำเกษตรอินทรีย์ที่ง่ายมากๆ คือ การปลูกพืชให้พอดูแลไหวได้ทั่วถึง และรับความเสี่ยงได้ว่า หากต้นมะนาวเกิดโรค ตัดทิ้งไปนิดหน่อยก็ไม่เสียหายมาก

ทำเกษตรในปริมาณมากทุกรูปแบบ ไม่เหมาะกับการทำแบบเกษตรอินทรีย์

ข้อดีของการปลูกมะนาวในวงบ่อซีเมนต์ หรือวงปูน

ควบคุมและจัดการทุกอย่างได้ง่าย ไม่ว่าจะเป็นด้านแร่ธาตุอาหารในดิน การให้น้ำ+ปุ๋ย และสามารถทำให้มะนาวออกลูกนอกฤดูได้ ในปัจจุบันก็มีสายพันธุ์มะนาวที่ออกลูกดก ออกลูกทั้งปีอยู่ด้วย รวมไปถึงสามารถปลูกได้ในพื้นที่น้ำท่วมขังในเวลาไม่นานได้ในระดับนึง ถึงน้ำท่วมก็ไม่ตาย

ข้อเสียของการปลูกมะนาวในวงบ่อซีเมนต์

ปัญหาอย่างหนึ่งของการปลูกมะนาวในวงบ่อ คือเรื่องของน้ำ และการจัดการน้ำ รวมไปถึงต้นทุนในการปลูกและดูแลรักษาที่มากกว่าการปลูกในแปลง ถึงแม้จะคล้ายกับการปลูกพืชในกระถาง แต่การเคลื่อนย้ายก็ไม่สะดวกเท่าที่ควร เกษตรกรบางรายเลือกที่จะเปลี่ยนวงปูนซีเมนต์ไปเป็นยางรถยนต์เก่า เพราะเมื่อต้องการย้ายที่ปลูกหรือทำลายต้นเพื่อปลูกใหม่ ก็ง่ายและไม่เสียต้นทุนมากนัก เพราะยางรถยนต์ไม่แตก ขนย้ายง่ายกว่า

การปลูกมะนาวในวงบ่อบนพื้นที่ลุ่ม และการแก้ปัญหาน้ำท่วม

หากปลูกมะนาวในพื้นที่ลุ่ม มักจะเกิดน้ำท่วม ปัญหานี้ไม่เป็นแต่เฉพาะการปลูกในวงบ่อ การปลูกแบบปกติก็เจอปัญหาน้ำมาก น้ำท่วมรากเป็นเวลานาน ทำให้เกิดรากเน่า จึงต้องมีการลงทุนที่ค่อนข้างสูง

วิธีแก้คือ หากปลูกในวงบ่อซีเมนต์ ต้องยกที่ปลูกให้สูงกว่าระดับพื้นเดิมเพื่อให้รากมะนาวพ้นน้ำหรือไม่จมน้ำมาก เกษตรกรบางคนจึงใช่วงบ่อซีเมนต์ต่อขึ้น 2 วง เพื่อทำการปลูกมะนาว  ทำแบบนี้น้ำท่วมก็ไม่เป็นไร แต่ค่าใช้จ่ายจะสูง ส่วนเกษตรกรไหนหนีปัญหานี้ไม่ได้ แนะนำให้ขุดเป็นร่องสวนทำให้เป็นพื้นที่ต่างระดับ ให้วงบ่อซีเมนต์มีระดับที่สูงกว่าระดับเดิม ก็อาจแก้ปัญหาได้บ้าง แต่หากแก้ไม่ได้แนะนำปลูกพืชที่สามารถทนน้ำท่วมขังได้ : ดูเรื่อง พืชทนน้ำท่วม

หาก ปลูกมะนาวในวงบ่อซีเมนต์บนพื้นที่ดอน ที่สูง น้ำไม่ท่วม ก็ต้องทำระบบน้ำให้เพียงพอ เพราะมะนาวนั้น ในช่วงหนึ่งของการปลูกจะต้องเร่งดอกและใบ ช่วงนี้จำเป็นต้องให้น้ำอย่างเพียงพอ ขาดน้ำไม่ได้เลย ดังนั้นต้องวางระบบน้ำให้ดี อีกทั้งสายพันธุ์มะนาว ก็มีส่วนในการปลูกเพื่อให้ผลผลิตด้วย

สายพันธุ์มะนาวลูกดก ที่นิยมปลูกเพื่อสร้างรายได้

1. มะนาวแป้น
   – จุดเด่น : มีหลายสายพันธุ์ ให้ผลผลิตตลอดปี ไม่ต้องบำรุงมาก ออกผลง่ายในฤดูแล้ง
   – จุดด้อย : ไม่ทนโรคแคงเกอร์
2. มะนาวหวาน
   – จุดเด่น : ผลใหญ่ เนื้อฉ่ำน้ำ ไม่มีเมล็ด รสหวานปนเปรี้ยว ออกผลตลอดทั้งปี
   – จุดด้อย : รสหวาน กลิ่นฉุน

3. มะนาวไร้เมล็ด
   จุดเด่น : ราคาแพง ทนทานโรค ให้น้ำเยอะ ไม่มีเมล็ด แมลงไม่กิน ออกผลช่วงหน้าแล้ง
   จุดด้อย : กลิ่นหอมไม่ค่อยมาก

4. มะนาวเลมอน
   – จุดเด่น : เนื้อฉ่ำน้ำ รสชาติดี มีประโยชน์และสรรพคุณเยอะ
   – จุดด้อย : ให้ผลผลิตค่อนข้างช้า ใช้เวลาประมาณ 2-4 ปี ถึงจะออกลูก

5. มะนาวตาฮิติ
   – จุดเด่น : ผลใหญ่ ไร้เมล็ด ปลูกง่าย โตเร็ว ออกผลตลอดปี ทนโรคและแมลง
   – จุดด้อย : เปลือกหนา คนไทยไม่ค่อยชอบ

เริ่มปลูกมะนาวในวงบ่อซีเมนต์ ต้องให้ถูกวิธี

มาเริ่มปลูกกันเลย ถ้านึกไม่ออกให้นึกถึงพืชในกระถางเป็นหลัก เพียงแต่เปลี่ยนกระถางเป็นวงปูนซีเมนเท่านั้น

หลังการเตรียมพื้นที่ได้แล้ว ให้กะระยะการวางวงบ่อปูนซิเมนต์ โดยมีระยะห่างประมาณวงละ 3-4 เมตร ถ้ามีพื้นที่มากอาจห่างถึง 5 เมตรก็ได้ เพื่อให้เกิดความสะดวกในการเก็บเกี่ยวและดูแลตัดการ เมื่อต้นมะนาวโตเป็นพุ่มจะได้ไม่เบียดกันมาก หลังจากนั้นก็ใช้ฝาปิดรองพื้นเพื่อป้องกันรากใชถึงดินและกันน้ำเข้า

ต้องปิดฝารองพื้น หากใครไม่ปิดฝารองพื้น ก็ไม่มีประโยชน์หากจะปลูกในวงบ่อซีเมนต์ และรอวันแย่ๆ ในอนาคตได้เลย เพราะมะนาวจะไม่มีวันติดลูก หรือติดลูกช้ามาก

นอกจากดินปลูกมะนาวแลัว ในวงบ่อซีเมนต์ต้องใส่อะไรอีกบ้าง?

แล้วแต่เทคนิคแต่ละคน บางคนใส่ก้อนหินใหญ่ๆ ลงไปเป็นฐานประมาณ 1-2 ก้อน เหตุผลก็เพื่อความโปร่งโล่ง รากพืชได้สัมผัสกับอากาศได้มากขึ้น อาจใข้ตะกร้าครอบให้เป็นโพรงไว้ก็ได้ และข้อดีของการทำวิธีนี้คือทำให้รากมะนาวไม่ลงถึงพื้นทั้งหมด มีอากาศให้รากได้หายใจและดินโปร่ง ร่วนซุยมากขึ้น รากวิ่งได้ดีขึ้น มะนาวโตเร็วขึ้น

การปลูกวิธีนี้ไม่ควรทำให้ดินแน่นมาก หากดินแน่นเกินไปมะนาวจะโตช้า อย่าลืมว่ามะนาวเป็นพืชที่ทนแล้งได้ดี แต่ไม่ทนน้ำท่วมขัง การปลูกบนก้อนหินก็สามารถให้ผลผลิตได้ไม่ยาก

ถ้าไม่เน้นวัสดุแปลกๆ ก็รองก้นบ่อด้วยปุ๋ยคอก และวัสดุปลูกอื่นๆ อาจใช้ปุ๋ยเคมีร่วมด้วยกรณีปลูกเยอะเน้นปริมาณ แล้วเทดินให้เกือบเต็มวงปูน ให้เหลือพื้นที่ด้านบนไว้ประมาณ 1/2-1 คืบ และรดน้ำให้ชุ่ม ดินและวัสดุปลูกอาจมีการยุบตัว จะได้มีปริมาณที่พอดีเมื่อตอนนำต้นกล้ามาลง และเติมดินถมจนพูนมิดโคนกล้าอีกต่อหนึ่ง

เมื่อจัดการวงปูนและดินปลูกได้แล้ว ก็อาจทิ้งไว้ซักอาทิตย์เพื่อรอดินยุบตัวให้ดีขึ้น หรือใครจะนำกล้ามะนาวมาปลูกเลยก็ไม่ได้ผิดอะไรหากมีกล้าพันธุ์พร้อมอยู่แล้ว

การเตรียมกล้าพันธุ์ อาจใช้กิ่งตอนที่ใส่ถุงเพาะชำไว้ประมาณ 2 อาทิตย์หรือกิ่งชำที่เห็นรากงอกในถุงแล้วก็ได้ นำมาลงปลูกได้โดยการวางกล้าไว้ตรงกลางบ่อ ให้ส่วนฐานลึกห่างจากขอบบนวงบ่อประมาณ 1-2 นิ้ว

หากโคนรากเมื่อวางตำแหน่งปลูกแล้วเห็นว่าอยู่ลึกเกินไป ให้ใช้ดินถมเพิ่มลงไปเพื่อปรับระดับความสูงให้ใกล้กับปากวงบ่อซีเมนต์ (ถ้าปลูกลึกเกินไปจะทำให้รากมะนาวไชลึกจนถึงก้นวงบ่อได้เร็วขึ้น ระยะยาวอาจทำให้มะนาวแคระแกร็นได้ เนื่องจากสารอาหารยังละลายลงไปได้ไม่ถึงก้นบ่อ)

เมื่อปลูกในระดับดีแล้วจะได้ส่วนฐานกล้าเกือบพอดีกับขอบวงบ่อ แล้วจัดการถมกลบด้วยดินปลูกอีกจนพูน รดน้ำซ้ำจนชุ่ม ใช้ไม้ค้ำยันต้นเพื่อป้องกันต้นเอน แล้วทำการติดตั้งตัวให้น้ำได้เลย

การปลูมะนาวในวงบ่อซีเมนต์ ใช้ปุ๋ยเคมีอะไรบ้าง?

เริ่มตั้งแต่ต้นจนจบ ถ้าปลูกน้อยต้น จัดการได้ง่ายด้วยเกษตรอินทรีย์  หากมีการปลูกหลักร้อยต้นขึ้นไป แนะนำสูตร 21-7-14 เร่งการเติบโตของต้น และให้ผล สูตร 15-5-20,13-13-21,8-24-24 สำหรับให้ต้นมะนาวสะสมอาหารเพื่อสร้างตาดอก ทำให้ผลเปลือกบางลง แต่ควรใช้ให้ถูกช่วง หากขี้เกียจแนะนำให้ใช้น้อยๆ แต่ถี่ หรือใช้อาทิตย์ละครั้ง หรือ 10 วันครั้ง

มะนาวให้ผลผลิตตามฤดูกาลในรอบ 1 ปี สามารถให้ผลผลิตได้ 2 ครั้ง ครั้งแรกจะออกดอกประมาณเดือนมีนาคม-เมษายน และสามารถเก็บเกี่ยวผลผลิตได้ประมาณเดือนกรกฎาคมถึงสิงหาคม และมีการออกดอกอีกครั้งในช่วงเดือนสิงหาคม-กันยายน และเก็บเกี่ยวผลผลิตในเดือนธันวาคม-มกราคม ซึ่งเป็นช่วงปลายฤดูกาลของมะนาว

การทำให้มะนาวออกลูกต่างออกไปในช่วงเวลาปกติ จำเป็นต้องจำกัดหรือสร้างจุดเหลื่อมล้ำขึ้นในช่วงเวลาดังกล่าวออกไปให้ยาวนานกว่าเดิม ซึ่งตรงนี้เป็นข้อดีของการปลูกมะนาวแบบนี้ เพราะสามารถจำกัดเงื่อนไขได้โดยตรง เช่น น้ำ และสภาพดิน การงดน้ำจะทำให้มะนาวเข้าใจว่าต้องทิ้งใบสร้างดอก การให้น้ำจะทำให้มะนาวเข้าใจว่าต้องแตกกิ่งแตกตาสร้างยอด ฯลฯ เหตุนี้จะส่งผลให้มะนาวสามารถให้ผลผลิตได้ต่างออกไปในรอบฤดูกาลปกติได้

ด้วยสาเหตุนี้เองจึงต้องมีการ “ปิดฝารองพื้น” เพื่อจำกัดให้รากมะนาวไม่สามารถหาอาหารเองได้ และง่ายในการจัดการ แต่หากเกษตรกรท่านไหน ข้ามขั้นตอนนี้ไปก็ไม่ต่างกับการปลูกมะนางลงดินแบบทั่วไป และหลายคนก็ท้อและเลิกด้วยไม่คุ้มในการลงทุน ก็เพราะมาเจ๊งมาตายด้วยสาเหตุที่ว่านี้เอง

อายุของมะนาวอยู่ได้กี่ปี? ขึ้นอยู่กับรูปแบบที่ปลูกและลักษณะของต้นพันธุ์

หากปลูกในวงบ่อ โดยทั่วไปมะนาวจะมีอายุได้ 4-5 ปี แต่ถ้าปุ๋ยไม่ขาด น้ำเพียงพอก็อยู่ได้ราว 6-7 ปี เนื่องจากรากจะไม่สามารถหาอาหารได้เอง และมีพื่นที่จำกัดให้รากขยาย มะนาวจะไม่ตายหลังจากผ่านไปช่วงนี้แต่จะไม่ให้ผลผลิต จึงจำเป็นต้องทำลายทิ้งและปลูกใหม่

กรณีปลูกลงดิน ถ้าเป็นกิ่งตอน อยู่ได้ 12-15 ปี แต่ถ้าเป็นต้นที่เป็นระบบรากแก้วจะสามารถอยู่ได้นานถึง 20 ปี

ส่วนเรื่อง โรคและแมลงศัตรูพืชของมะนาว ศึกษาได้จาก คู่มือ ข้อมูลการปลูกมะนาว เอกสาร PDF จากคณะเกษตรศาสตร์ ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม มหาวิทยาลัยนเรศวร